پرورش صیفی‌جات و سبزی‌جات در گلخانه

پرورش صیفی‌جات و سبزی‌جات در گلخانه بسیار مرسوم و رایج است و در بین سبزی‌ها، پرورش کاهو در گلخانه یکی از راه‌هایی است که بسیاری از گلخانه‌داران ایرانی آن را انتخاب کرده‌اند. کاهو در سبد غذایی ایرانیان کاربردهای فراوانی دارد. از استفاده برای انواع سالاد و غذا تا مصارف طب سنتی و استفاده‌های دیگر. پرورش کاهو گلخانه‌ای بسیار رایج است و در کنار محصولاتی مانند مانند گوجه فرنگی گلخانه‌ای، توت فرنگی گلخانه‌ای، خیار در گلخانه و… یکی از محصولات رایج برای کشت در گلخانه است. در ادامه این مقاله با شرکت گلخانه سازی نهال رویش همراه باشید.

پرورش کاهو در گلخانه

تاریخ گیاه کاهو از زمان کشف و اولین بار کشت

کاهو برای اولین بار توسط مصریان باستان کشت شد که آن را از یک علف هرز که دانه‌هایش برای تولید روغن استفاده می‌شد، به دست آوردند. کاهو بعدها به روم و یونان نیز گسترش یافت که آنان نام لاکتوکا به آن دادند که کلمه کاهو در انگلیسی (Lettuce) از ریشه همین کلمه است. در سال ۵۰ قبل از میلاد، چندین گونه از آن توصیف شده بود و کاهو در نوشته‌های قرون وسطی از جملهٔ چندین گیاه‌نامه پدیدار گشته‌است. در طی قرون ۱۶ تا ۱۸ رشد چندین گونه از آن در اروپا مشاهده شده و در اواسط قرن ۱۸ میلادی به این نتیجه رسیدند که می‌توانند آن را در باغ‌ها نیز پرورش دهند. در ابتدا اروپا و آمریکای شمالی بازار فروش کاهو بودند و در اواخر دهه ۱۹۰۰ مصرف آن به صورت جهانی گسترش یافت.

(منبع: ویکی‌پدیا)

خصوصیات کاهو برای کشت در گلخانه

کاهو (نام علمی Lactuca sativa) گیاهی یک ساله است متعلق به تیره‌ی مرکبان می‌باشد و یکی از مهم‌ترین سبزی‌های برگی مورد مصرف در جهان است. کاهو گیاهی است روز بلند که در تابستان به گٌل می‌نشیند، اما از مدت‌ها پیش انواع رقم کاهوی اصلاح شده به بازار عرضه گردیده است که در مقابل طول روز واکنشی از خود نشان می‌دهند و به این ترتیب می‌توان آنها را در فصل تابستان کشت نمود. کاهو گیاهی کاملاً خود گرده افشان است. برگهای کاهو معمولاً صاف و بدون کرک است و کناره آن بریده‌های بسیار ریز دارد. برگ‌ها به شکل طوقه است و در طی روز بعدی به هم پیچیده می‌شوند و به رنگ‌های سبز زرد، سبز تیره و قرمز قهوه‌ای وجود دارد. نوع قرمز آن از چند سال پیش در بعضی نقاط شمال کشور کاشت می شود. 

انواع رقم کاهو

برای شروع به پرورش کاهو در گلخانه بهتر است با انواع رقم کاهو آشنا شوید تا تصمیم بگیرید کشت کدام کاهو گلخانه‌ای برای شما سود بیشتری دارد.

کاهو برگی

به این رقم کاهوی برگی یا Bunching نیز می‌گویند. در این نوع سر تشکیل نمی‌شود و گیاه زودرس می باشد. برای حمل و نقل طولانی مناسب نیست و عمر انباری آن کوتاه است.

مطلب مرتبط: مزایا گلخانه
 

کاهو پیچ یا کاهو کلمی

شامل کریسپ‌هد یا باترهد می‌باشد. کابوی کریسپ‌هد از مهمترین نوع کاهوی تجاری است و به کاهوی آیسبرگ معروف است. دارای سر یا هد (Head) سفت، فشرده و خوش‌طعم بوده و مناسب حمل و نقل می‌باشد. در ایران به کاهوی زمستانه معروف است و نوع با طرح دارای برگهای نرم مجزا و لطیف است و برگ‌ها به آسانی زخمی می‌شوند و حتی برای عرضه به بازارهای محلی باید دقت شود. تو کشت این کاهو در گلخانه‌ها تونل پلاستیکی و در هوای آزاد رواج دارد. برگ‌های داخلی به دلیل کمبود دریافت نور به رنگ کرم یا کره‌ای (Butter Colored) هستند.

کاهو رقم آیسبرگ

کاهو پیچ معمولی

این نوع کاهو با نام رومن شناخته می‌شود. به آسانی از روی رشد راست و مستقیم، سرهای طویل و باریک قابل تشخیص است. اکثر کاهوی مصرفی در ایران از این نوع است که طعم آن از دیگر انواع رقم کاهو شیرین‌تر است.

کاهو رقم رومن

کاهو ساقه‌ای

ساقه این نوع کاهو کوتاه و ضخیم است و آن را همانند مارچوبه به صورت پخته مصرف می‌کنند. این کاهو هم بدون پیچ است، برگ‌ها ابتدا حالتی روزتی  پیوسته و بدون این که آب دارند که بعدها از داخل روزت یک ساقه ضخیم بیرون می‌آید. با توجه به سلیقه مصرف‌کننده و فصل کشت، رقم مناسب انتخاب می‌گردد. با کنترل عوامل محیطی حتی در زمستان هم می‌توان پرورش کاهو در گلخانه را ادامه داد.

مطلب مرتبط: کشت گلخانه ای
 

شرایط محیطی مطلوب برای کشت کاهو در گلخانه

زمان کاشت کاهو

بهترین رشد کاهو در دماهای خنک صورت می‌گیرد. به این دلیل به‌طور عمده در اوایل بهار، پاییز و به عنوان محصول زمستانه کاشت می‌شود و کاشت کاهو در تابستان انجام نمی‌شود. کمینه دمای بستر برای جوانه‌زنی بذر کاهو ۱/۷ درجه سانتی‌گراد و برای رشد رویشی ۷/۲ درجه سانتی‌گراد است.

بهترین زمان برای کاشت کاهو در فصل‌های خنک سال است

 دمای ایده‌آل برای پرورش کاهو در گلخانه

دمای مناسب بین ۱۵/۵ تا ۱۸/۳ درجه سانتی‌گراد و برای رشد رویشی ۷/۲ درجه سانتی‌گراد است. نور فراوان خورشید، شب‌های خنک یکنواخت و رطوبت فراوان در خاک برای تولید کاهوهای توپر با رشد خوب لازم می‌باشد. دمای بالا و طول روز بلند سبب ایجاد ساقه‌های بذر دهنده قبل از رشد و نمو کافی برگ‌ها و پایین آمدن کیفیت و طعم تلخ کاهو می‌شوند.

رطوبت نسبی فضای گلخانه برای کشت کاهو

در پرورش کاهو گلخانه‌ای، رطوبت نسبی گلخانه روی سرعت تعرق تأثیر می‌گذارد. در رطوبت نسبی بالا، انتقال مواد غذایی از ریشه به برگ‌ها کاهش می‌یابد. همچنین رطوبت نسبی بالا سبب بروز بیماری‌‌هایی نظیر بوتریتیس و سفیدک در کاهو می‌شود. غلظت دی‌اکسید کربن تا ۱۰۰۰-۱۵۰۰ پی‌پی‌‌ام می‌تواند سرعت رشد را افزایش دهد.

مطلب مرتبط: خنک کردن گلخانه
 

بستر کشت کاهو در گلخانه

بستر کشت مناسب کاهو باید بتواند برای ریشه‌های نسبتا سطحی آن امکان رشد را به بهترین نحو میسر کند و جوانه‌زنی یکنواخت بذرهای ریز کاهو را تضمین کند. برای رشد مناسب، کاهو نیاز به تأمین رطوبت مداوم و نسبتا زیاد در طول دوره رشد دارد. نواسانات رطوبت بستر به ویژه در طی مراحل آخر رشد مطلوب نیست. PH مناسب برای کاهو 6/5-7/2 می‌باشد. خاک‌های با PH کمتر از 2/5-5/5 باعث مسمومیت آلومینیومی و آهن می‌شود. از آنجایی که کاهو در معرض کمبود کلسیم قرار دارد، بهتر است PH در محدوده 6/5 تنظیم شود. آب بسیار زیاد در طی این مرحله همراه با دماهای بالا می‌تواند سبب تشکیل سرهای پف کرده و سست شود.

فاصله کاشت محصولات از یکدیگر

برای پرورش کاهو در گلخانه باید آن را به فواصل ۲۰ تا ۳۰ سانتی‌متر از یکدیگر نشا می‌کنند. مقدار ۲ گرم بذر اصلاح شده و مرغوب برای تهیه ۱۰۰۰ نشای کاهو کافی است. دمای محیط پرورش باید روز در بین ۱۶ تا ۱۸ و در شب بین ۱۰ تا ۱۲ درجه سانتی‌گراد باشد.

جوانه‌زنی کاهو

دو عامل مهم که روی جوانه‌زنی اثر می‌گذارند دما و نور هستند. نور قرمز یا سفید، جوانه‌زنی را افزایش می‌دهد، اما نور مادون قرمز و یا عدم حضور نور جوانه‌زنی را کند می‌کند. طیف ۶۶۰ نانومتر باعث جوانه‌زنی و ۷۳۵ نانومتر مانع جوانه‌زنی می‌شود. جوانه‌زنی بذر در محدوده دمایی ۲۱-۱۸ درجه سانتی‌گراد رخ می‌دهد. در ۲۶ درجه سانتی‌گراد و بالاتر جوانه‌زنی انجام نمی‌شود (به این حالت ترمودرمانسی می‌گویند). در کشت کاهو کریسپ‌هد در گلخانه، این رقم کاهو نبست به رومن و باترهد کمتر تحت این نوع رکود قرار می‌گیرند. بالاترین دمایی که در آن ۵۰ درصد بذرها جوانه می‌زنند بین ۲۵/۷ تا ۳۰/۵ درجه سانتی‌گراد برای باترهد، ۳۲/۸-۲۸ درجه سانتی‌گراد برای کریسپ‌هد و ۳۱ درجه سانتی‌گراد برای رومن بوده است. این نوع رکود بذر برای پرورش کاهو در گلخانه به تیوره‌آ، کینتین، و ااترل از بین می‌رود. کاربرد کینتین و جیبرلین با هم نبست به کاربرد جداگانه هرکدام می‌تواند جوانه‌زنی را در دمای بالا افزایش دهد. دی‌اکسید کربن در حضور اتیلن جوانه‌زنی را در ۲۵ درجه سانتی‌گراد افزایش می‌دهد.

کشت کاهو در گلخانه و جوانه زنی گیاه

حساسیت به شوری و تجمع نیترات

کاهو گیاهی است که به انواع نمک‌ها و شوری خاک حساس است و تحت شرایط شوری خاک، پیچ یا هد با تأخیر تشکیل می‌شود. بنابراین در تغذیه کاهو در گلخانه باید دقت فراوان نمود. این گیاه حتی تحت شرایط  ۰/۳ تا ۰/۴ درصد نمک از خود واکنش نشان داده و صدمه می‌بیند.

مطلب مرتبط: گلخانه گاتیک 

 برداشت و انبار مانی کاهو گلخانه‌ای

برداشت کاهوی کشت شده در گلخانه در سطح کوچک با چاقوهای دسته بلند و در سطح وسیع با ماشین‌های ویژه برداشت کاهو صورت می‌گیرد. اگر کاهو در ابتدای دوره انبارداری در شرایط خوبی باشد و در دمای صفر درجه سانتی‌گراد و رطوبت نسبی ۹۶ درصد نگهداری شود، می‌توان آن را برای مدت سه تا چهار هفته در سردخانه نگهداری نمود. گاز اتیلن حاصل از میوه‌های سیب و گوجه‌فرنگی در انبار باعث ایجاد لکه‌های قرمز رنگی در برگ‌ها و رگبرگ‌های کاهو می‌شود. بنابراین از قرار دادن کاهو همراه این میوه‌ها در یک انبار خودداری کنید.

لامپ رشد گیاه

هدف اصلی فراهم آوردن شرایط محیطی قابل قبول برای گیاهان می‌باشد که از نظر اقتصادی سودمند باشد. هر گیاه شرایط رشد خاص خود را دارد که همیشه با منابع طبیعی تأمین نمی‌شود و گاهی اوقات ناچار به استفاده از نور مصنوعی گلخانه‌ای برای نورپردازی در گلخانه هستیم. هر گیاه شرایط ویژه‌ای از نظر نور، ترکیب هوا، دما و محیط کشت نیاز دارد.

​

نور گلخانه

 

نور گلخانه یکی از فاکتورهای کلیدی مؤثر در رشد و نمو گیاهان در گلخانه است. سازه‌های گلخانه‌ای نقش مهمی را در استفاده از انرژی خورشیدی برای رشد گیاهان دارد که این عامل بستگی به محل گلخانه، نوع سازه و چیدمان سازه گلخانه دارد. فاکتورهایی که در سیستم نوری گلخانه مؤثرند عبارتند از:

• واکنش گیاه به نور
• مدت، شدت و کیفیت نور
• نوع منبع نور
• توزیع نور در گلخانه
• هزینه سیستم نورپردازی گلخانه (اولیه و نصب)

در این مقاله برای نیاز های گیاه به نور را شرح داده شده و خاصیت نورهای مختلف توضیح داده شده است. در ادامه همراه شرکت گلخانه ساز نهال رویش باشید.

​

 میزان نور در گلخانه‎

میزان نور در گلخانه مرتبط به محصولاتی است که قصد پرورش آن‌ها را دارید. هر گیاه نیاز نوری خاص خود را دارد که برای شناخت آن‌ها می‌توانید از یک متخصص کشاورزی کمک بگیرید تا میزان نور گلخانه شما را محاسبه کند و به شما در امر ایجاد نور مصنوعی برای گیاه کمک کند. باید مقدار مناسبی نور به گیاهان در حال کشت در گلخانه برسد تا کیفیت خود را حفظ کنند و خواص خود را نگه‌دارند.

طیف نوری

انرژی خورشیدی که توسط گیاهان استفاده می‌شود شامل یک بخش کوچکی از طیف نور خورشید می‌باشد. هر پرتو دارای انرژی است که بستگی به موقعیت آن در طیف دارد. رشد و نمو گیاهان در طیف نورِ قابل مشاهده ۷۰۰-۳۹۰ نانومتر صورت می‌گیرد ولی بطور کلی نور فرابنفش ۳۹۰-۲۹۰ نانومتر برای گیاهان زیان‌آور است. اگر گیاه به میزان کافی نور برای رفع نیاز های خود دریافت نکند، باید از نور مصنوعی استفاده کرد.

​

اثر طیف‌های مختلف نوری بر رشد گیاه

تعداد موج‌هایی که در یک ثانیه از یک نقه عبور می‌کند فرکانس گفته می‌شود که تعیین کننده کیفیت پرتو و یا موقعیت آن در طیف نوری می باشد.

​

انرژی

 

میزان انرژی یک طول موج را در صورت شناسایی آن طول موج می‌توان محاسبه کرد و انرژی هر پرتو بستگی به طول موج آن دارد.

نور خورشید

نور خورشید تنها منبع نوری در کشت های هوای آزاد می‌باشد. نور مصنوعی به اضافه نور خورشید منابع نوری کشت های گلخانه ای را تشکیل می‌دهند. وقتی سایر شاخص‌های رشد گیاهان ثابت باشد، فتوسنتز تا زمانیکه محدودیت نور وجود نداشته باشد در حداکثر است. انرژی قابل دسترس نور خورشید به فصل، موقعیا، آب و هوا و زمان بستگی دارد.

روش های اندازه گیری نور

میزان نور موجود را می‌توان به دو روش فتومتری و رادیومتری اندازه‌گیری کرد.

اندازه گیری فتومتری

عبارت است از توانایی واکنش چشم انسان نسبت به نور که با دو اصطلاح زیر بیان می‌شود:

جریان تشعشع: عبارت است از شدت انتشار نور از منبع نوری نسبت به حساسیت چشم انسان که بر حسب لومن (Lm) محاسبه می‌شود.
درخشندگی: عبارت است از شدت جریان تشعشع در واحد سطح که برحسب لومن بر متر مربع یا لوکس (لومن بر فوت مربع یا فوت کندل) محاسبه می‌شود که هر لوکس معادل ۷۶/۱۰ فوت کندل می‌باشد.

اندازه گیری رادیومتری

عبارت است از واکنش گیاهان نسبت به نور که با دو اصطلاح بیان می‌شود:

تابش: عبارت است از جریان انرژی تابش که هر واحد سطح دریافت می‌کند و معمولا برحسب وات بر مترمربع بیان می‌شود.
راندمان تشعشع: عبارت است از نسبت کل جریان نور ساتع شده به انرژی مصرف شده که برحسب لومن بر وات بیان می‌شود.
فاصله منبع نور در گلخانه برای گیاه بسیار اهمیت دارد. توزیع نور بر سطح گیاهان و همچنین شدت نور در فواصل دورتر از منبع نوری نسبت معکوس با فاصله تا منبع نوری دارد ولی در صورت استفاده از یک منعکس کننده در سیستم نوری این مسئله نمی‌تواند درست باشد.

منبع نور مصنوعی در گلخانه

نورمصنوعی در گلخانه با تأمین نیاز نوری گیاه بر رشد آن مؤثر است. رشد گیاه در نور فرابنفش (کمتر از ۴۰۰ نانومتر) متوقف شده ولی نور مادون قرمز (بالاتر از ۸۰۰ نانومتر) گیاهانی ضعیف و طویل به وجود می آورد. نسبت های نورسرخ (۷۵۰-۶۱۰ نانومتر) و فروسرخ (۸۰۰-۷۰۰ نانومتر) در برهمکنش نور گیاه بسیار مهم است؛ به طوری که نمو گیاهانی با طول ساقه کوتاه و ریشه طویل یا گیاهان بلند با برگهای طویل در شاخساره های جدید به ترتیب در نسبت های نور فروسرخ به نور سرخ پایین و بالا بدست می آید. سطوح پایین تابش در مدت زمان طولانی معمولا مساوی یا بالاتر از سطوح بالای تابش در مدت زمان کوتاه می باشد. بیشترین فعالیت مناسب فتوسنتز در طیفهای نوری آبی و قرمز صورت می گیرد تا طیفهای زرد و سبز که کمترین اثر را دارد. پژوهشگران نشان داده اند که رشد گیاه بستگی به طیفهای نوری در سطوح بالای نور در طول موجهای ۸۵۰-۴۰۰ نانومتر دارد که این عامل جهت انتخاب سیستم نوری گلخانه مورد استفاده قرار می گیرد.

​

نور مصنوعی گلخانه

در بسیاری از گیاهان دوره های روشنایی و تاریکی بسیار مهم است و برخی گیاهان نیازمند نور مدوام هستند. واکنش گیاهان نسبت به طول نسبی روز و شب را «فتوپریودیسم» می‌نامند که این عامل  در گلدهی مؤثر بوده و بستگی به شدت نور دارد. برحسب طول دوره تاریکی، گیاهان به انواع روز کوتاه، روز بلند و روز خنثی تقسیم می شوند که گیاهان روز کوتاه و روز بلند نیازمند به ترتیب ۱۵-۱۳ و ۱۸-۱۴ ساعت دوره روشنایی می باشند. گیاهان روز خنثی در چرخه های روشنایی و تاریکی معمولی رشد عادی خود را دارند. دادن نور مصنوعی در گلخانه جهت افزایش فتوپریود و فراهم کردن نور گلخانه ضروری است. در مکان های رشد، میانگین نور ثبت شده ۵۰-۵ وات بر مترمربع (به طور متوسط ۲۵ وات بر مترمربع) می باشد.

​

لامپ گلخانه

تمامی انواع مختلف لامپ گلخانه و سیستم‌های نوری مفید به عنوان منبع نوری گلخانه استفاده می‌شوند.

لامپهای معمولی

این لامپ‌ها در اندازه‌های ۵۰۰-۴۰ وات بوده و با برق ۲۳۰-۱۱۵ ولت کار کرده و دارای فقط ۷ درصد انرژی نوری (لومن بر وات) می‌باشد که نسبت به این میزان نور، گرمای بسیار زیادی تولید می‌کند. این لامپ‌ها نورهای با طول موج سرخ و فروسرخ تولید کرده و سبب طویل و نرم شدن بافت های گیاهی می شود. عمر متوسط این لامپها ۱۰۰۰-۷۵۰ ساعت می باشد. همراه این لامپها منعکل کننده های گنبدی شکل جهت انعکاس نور به سمت گیاهان استفاده می شود.

لامپ های فلورسنت (نور سفید)

میزان نور این لامپ ها ۶۰-۴۰ لومن بر وات می‌باشد و در طول‌های متفاوت تولید می‌شوند. از لامپ‌های فلورسنت می‌شود در دامنه وسیعی از اقلیم‌ها استفاده کرد. میزان تبدیل انرژی الکتریکی آن‌ها به انرژی نوری ۲۰ درصد بوده و حداکثر تا طول ۲.۵ متر دیده می‌شود و به طور معمول برای محصول‌هایی شبیه فلفل، گوجه‌فرنگی و خیار گلخانه‌ای استفاده می‌گردد.

​

انواع لامپ های فلورسنت برای تأمین نور گلخانه

لامپ های با شدت بالای تخلیه الکتریکی (HID- High Intensity Discharge)

این لامپ‌ها حالت فشرده داشته و کمتر توسط تغییرات دما تأثیر پذیر هستند. راندمان تبدیل انرژی الکتریکی به فتوسنتز فعال بالایی دارند. انواع لامپ‌های HID به شرح زیر است:

• لامپ‌های سدیمی (فشار بالا و پایین)
• لامپ‌های جیوه‌ای
• لامپ‌های هالوژن

​

انواع لامپ های HID تأمین نور گلخانه

روش نورپردازی در گلخانه

روش نورپردازی در گلخانه، بستگی به نیاز محصول از قبیل میزان نور موردنیاز در سکوی کشت و مساحت نوردهی دارد.

​

روش‌های مختلف نورپردازی گلخانه

نحوه محاسبه نور موردنیاز گلخانه

در این قسمت فرمولی را با ذکر مثال برای شما آماده کرده‌ایم تا بتوانید با استفاده از آن میزان نور مورد نیاز گلخانه خود را محاسبه کنید و بدانید چه مقدار نور مصنوعی برای گلخانه باید تعبیه کنید.

مساحت گلخانه×میزان نور مورد نیاز برای گیاه= میزان نور مورد نیاز

میزان نور مورد نیاز گلخانه‌ای به مساحت ۵۰*۵۰ متر در صورتی که میانگین نور موردنیاز آن ۲۵ وات بر مترمربع باشد:

مساحت گلخانه= ۵۰*۵۰=۲۵۰۰

میزان نور مورد نیاز= ۲۵۰۰*۲۵=۶۲۵۰۰ وات= ۶۲.۵ وات